Ngay từ khi mới ra đời, Đảng ta đã biết chăm lo xây dựng lực lượng cách mạng, làm cho lực lượng cách mạng đủ mạnh, thu hút được đông đảo nhân dân tham gia; từ đó làm thay đổi so sánh lực lượng giữa ta và địch, tạo ra những thời cơ chín muồi để đưa Cách mạng đến thành công. Ngay từ Hội nghị lần thứ Tám của Trung ương (năm 1941), Đảng ta đã xác định đây là cuộc cách mạng dân tộc dân chủ, thực hiện đồng thời hai nhiệm vụ chống đế quốc và chống phong kiến, nhưng trước mắt tập trung vào nhiệm vụ giải phóng dân tộc. Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc nói: “Trong lúc này nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng, không đòi được độc lập, tự do cho toàn thể dân tộc, thì chẳng những toàn thể quốc gia dân tộc còn chịu mãi kiếp ngựa trâu, mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại được”.
Vì thế, khi phát xít Nhật đảo chính hất cẳng Pháp (9-3-1945), đặt Đông Dương vào một cuộc khủng hoảng chính trị sâu sắc, Đảng ta đã đưa ra những dự báo về tình thế cách mạng và có những quyết sách để dân tộc Việt Nam vùng lên giành chính quyền về tay Nhân dân. Ngay trong đêm 9-3-1945, Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương mở rộng quyết định phát động một cao trào cách mạng làm tiền đề cho Tổng khởi nghĩa. Ngày 12-3-1945, Trung ương Đảng ra Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, Chỉ thị nêu rõ: “Cuộc đảo chính của Nhật ở Đông Dương đã tạo ra cuộc khủng hoảng chính trị sâu sắc, tạo ra những tiền đề cần thiết thúc đẩy cuộc khởi nghĩa chóng tới. Thời cơ cho nhân dân ta vùng dậy giành chính quyền cả nước đã xuất hiện: “Một là, quân đồng minh vào Đông Dương đánh Nhật; hai là, Nhật đầu hàng đồng minh”…
Từ tháng 3 đến tháng 8-1945, Đảng ta tiếp tục đề ra nhiều chủ trương nhằm chuyển hướng đấu tranh cách mạng, củng cố lực lượng như: thống nhất các lực lượng vũ trang thành Việt Nam giải phóng quân (tháng 4-1945); ra Chỉ thị tổ chức các Ủy ban Dân tộc giải phóng các cấp và chuẩn bị thành lập Ủy ban giải phóng dân tộc Việt Nam, tức Chính phủ lâm thời cách mạng Việt Nam. Đầu tháng 5-1945, Bác Hồ từ Cao Bằng về Tuyên Quang, chọn Tân Trào làm căn cứ chỉ đạo cách mạng cả nước. Tại đây, Người đã có Thư kêu gọi khởi nghĩa, ban hành Mệnh lệnh khởi nghĩa, công bố Lệnh khởi nghĩa (Quân lệnh số 1 của Ủy ban Khởi nghĩa)… Thời cơ khởi nghĩa giành chính quyền như Đảng ta dự báo đã đến, Chủ tịch Hồ Chí Minh với quyết tâm và tấm lòng khao khát giành độc lập dân tộc đã khẳng định: “Lúc này, thời cơ thắng lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”.
Đường lối cách mạng ấy, những lời kêu gọi hào hùng và thống thiết ấy đã đi vào lòng người và biến thành một sức mạnh vật chất to lớn. Ngay khi nhận được tin Nhật chính thức đầu hàng Đồng minh vô điều kiện (ngày 15-8-1945), Hội nghị đại biểu toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào (Tuyên Quang) đã quyết định: “Cơ hội rất tốt cho ta giành độc lập đã tới” và phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền từ tay phátxít Nhật và tay sai trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương. Có thể thấy, Đảng ta đã hết sức khôn khéo, linh hoạt đẩy lùi nguy cơ để tạo ra thời cơ thuận lợi, bởi nếu khởi nghĩa sớm hơn, khi Nhật chưa đầu hàng, ta sẽ gặp sự kháng cự quyết liệt, có thể tổn thất lớn và khó giành thắng lợi. Còn nếu để muộn hơn, khi Đồng minh đã vào Đông Dương thì tình hình trở nên “vô cùng nguy hiểm”…
Cũng nhờ chọn đúng thời cơ mà sức mạnh của nhân dân ta được nhân lên gấp bội. Tổng khởi nghĩa Tháng Tám đã mở ra, đúng là một cuộc nổi dậy của toàn dân, một cuộc khởi nghĩa mà cả dân tộc “nhất tề đứng lên”, “nhất hô thiên vạn ứng”. Chỉ trong vòng 15 ngày cuối tháng 8 năm 1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, 25 triệu đồng bào ta, với tinh thần “đem sức ta mà giải phóng cho ta” đã nhất tề vùng lên giành chính quyền, tổng khởi nghĩa thắng lợi hoàn toàn, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Thành công của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã chứng tỏ Đảng ta, mà đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh có tầm nhìn vượt trước thời gian xác định đúng thời cơ khởi nghĩa, giành chính quyền về tay nhân dân, đưa dân tộc Việt Nam từ thân phận nô lệ trở thành người làm chủ đất nước. Bài học nắm vững và tận dụng triệt để thời cơ của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 được Đảng ta tiếp tục vận dụng và phát triển sáng tạo trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, hoàn thành sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước và thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước sau này. Sau hơn 35 năm tiến hành công cuộc đổi mới, với những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, sự phát triển mạnh mẽ, toàn diện, đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay.
Kỷ niệm 78 năm Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công là dịp để mỗi người dân Việt Nam nhận thức đầy đủ hơn trách nhiệm của thế hệ hôm nay trong việc vận dụng và phát triển những bài học kinh nghiệm quý giá của Cách mạng tháng Tám nhằm đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, hoàn thành thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN.