Bước vào thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XXI, mặc dù các phương tiện truyền thông đại chúng phát triển mạnh mẽ, nhưng trong Chỉ thị 17-CT/TW, ngày 15/10/2007, Đảng ta vẫn khẳng định vai trò to lớn của công tác tuyên truyền miệng và hoạt động của các báo cáo viên: “Công tác tuyên truyền miệng và hoạt động của đội ngũ báo cáo viên là một trong những kênh thông tin quan trọng nhất, trực tiếp truyền bá sâu rộng chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, phổ biến, giáo dục, quán triệt các quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; định hướng tư tưởng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân trước các vấn đề thời sự quan trọng nhất trong nước và quốc tế; góp phần tạo sự thống nhất tư tưởng trong Đảng, sự đồng thuận trong xã hội, củng cố niềm tin, cổ vũ phong trào cách mạng. Đồng thời đây là một trong những vũ khí sắc bén, kịp thời đấu tranh chống âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch, đấu tranh, phê phán các quan điểm sai trái, lệch lạc, phản động”.

Sau 15 năm thực hiện Chỉ thị 17, hoạt động của đội ngũ báo cáo viên đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong phát triển đội ngũ, trong đa dạng hóa nội dung và đổi mới phương thức hoạt động. Tuy nhiên, từ khi ban hành Chỉ thị 17, công tác tuyên truyền miệng và hoạt động của đội ngũ báo cáo viên diễn ra trong điều kiện mới - các phương tiện truyền thông mới, nhất là mạng xã hội phát triển mạnh mẽ tạo ra nhiều cơ hội cũng như thách thức, áp lực cho việc cung cấp và định hướng thông tin qua kênh tuyên truyền miệng. Tận dụng cơ hội, những tiện ích của mạng xã hội mang lại, công tác tuyên truyển miệng và hoạt động của đội ngũ báo cáo viên đã chuyển đổi từ phương thức tuyên truyền miệng trực tiếp sang phương thức trực tuyến. Sự chuyển đổi này, theo chúng tôi là sự chuyển đổi mang tính cách mạng, bước ngoặt trong công tác tuyên truyền miệng và hoạt động của đội ngũ báo cáo viên nước ta. Nhìn nhận từ góc độ chuyển đổi này, trong hoạt động của báo cáo viên cấp ủy có hai vấn đề đặt ra cấp thiết như sau:

1. Phương thức hoạt động của báo cáo viên trong điều kiện phát triển của công nghệ thông tin và mạng xã hội tuy đã có bước phát triển nhưng vẫn còn đơn điệu và chậm chạp

Tuyên truyền miệng trực tuyến trên thực tế được tiến hành từ nhiều năm trước, như một xu thế và trở thành xu thế phổ biến trong thời gian gần đây, khi Ban Tuyên giáo Trung ương và ban tuyên giáo các cấp phối hợp tiến hành các buổi giới thiệu, quán triệt nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương Đảng trên cơ sở các nền tảng công nghệ thông tin.

Về các lợi thế, tiện ích cũng như hạn chế của tuyên truyền miệng trực tuyến đã có nhiều nhà nghiên cứu, nhiều báo cáo tổng kết thực tiễn đề cập. Tuy nhiên, có một vấn đề đặt ra mà ít người quan tâm, đó là: Khi tổ chức tuyên truyền miệng trực tuyến thì chức năng, nhiệm vụ của một số báo cáo viên, nhất là báo cáo viên các địa phương, đặc biệt là báo cáo viên cấp huyện - cấp mà báo cáo viên không chỉ mang thông tin đến với báo cáo viên, mà còn đến cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân, bị hạn chế.

Thực tế đã có những hội nghị phổ biến, quán triệt nghị quyết của Đảng có đến cả trăm điểm cầu, hàng chục ngàn người nghe. Điều đó có nghĩa là trong bối cảnh phát triển của công nghệ thông tin và các nền tảng mạng xã hội, tuyên truyền miệng chuyển sang và kết hợp hài hòa giữa hình thức trực tuyến và trực tiếp thì chức năng, nhiệm vụ của cả ngàn báo cáo viên được thay thế bởi một báo cáo viên.

Rõ ràng, khi tổ chức tuyên truyền miệng trực tuyến sẽ có một thực tế là, hàng ngày báo cáo viên không còn được thực hiện chức năng, nhiệm vụ của tuyên truyền miệng trực tiếp, truyền thống đã được quy định trong quy chế hoạt động. Vậy họ sẽ phải làm gì? Cơ quan quản lý báo cáo viên cần phải làm gì và phải xác định thêm chức năng, giao thêm nhiệm vụ mới gì cho họ để họ làm tròn bổn phận với công tác tuyên truyền miệng trong điều kiện phát triển của công nghệ thông tin và của các nền tảng mạng xã hội.

Nghiên cứu lịch sử phát triển của tuyên truyền miệng và rộng hơn là của truyền thông bằng lời nói trực tiếp thì thấy: do phạm vi tác động hẹp (chỉ đến một nhóm người), tần suất tác dụng thấp (thường chì một lần vì văn bản nói không được lưu giữ nếu không sử dụng phương tiện kỹ thuật và công nghệ), nên những người làm công tác tuyên truyền miệng, từ xưa đến nay phải nghĩ ra phương thức, giải pháp mở rộng quy mô và tăng tần suất tác động đến đối tượng. Chẳng hạn, từ xa xưa, con người đã biết dùng loa tay, rồi loa pin và các thiết bị tăng âm khác hay lợi dụng độ cao của điểm phát thông tin, sức tác động của gió để lời nói của người tuyên truyền được truyền đi xa hơn. Sau này, khi kỹ thuật và công nghệ phát triển, người ta dùng kỹ thuật tăng âm, ghi âm cũng như các lợi thế tiện ích của công nghệ thông tin và mạng xã hội để bài nói được nhiều người nghe hơn và nghe đi nghe lại nhiều lần hơn.      

Rõ ràng, trong điều kiện phát triển của công nghệ thông tin và mạng xã hội, báo cáo viên nói chung, nhất là báo cáo viên cấp huyện không nên chờ đợi báo cáo viên cấp trên làm thay, làm hộ chức năng, nhiệm vụ của mình mà cần mạnh dạn thay đổi phương thức hoạt động của mình - biết làm và làm tốt công tác tuyên truyền miệng trực tiếp, theo phương thức truyền thống và cần phải tiến hành thành thạo phương thức tuyên truyền miệng trực tuyến hay "tuyên truyền miệng đa phương tiện" trên cơ sở sử dụng công nghệ thông tin và mạng xã hội. Có như thế, báo cáo viên mới có thể làm cho các bài nói của mình và của các báo cáo viên khác, báo cáo viên cấp trên lan tỏa rộng rãi và có tác động nhiều lần, lâu dài hơn đến các nhóm đối tượng trong xã hội Việt Nam và ở nước ngoài, trên phạm vi quốc tế. Báo cáo viên giỏi trong điều kiện hiện nay không chỉ biết làm giỏi tuyên truyền miệng truyền hống mà phải biết tiến hành có hiệu quả và phối hợp, kết hợp hài hòa tuyên truyền miệng trực tiếp với tuyên truyền miệng trực tuyến, tuyên truyền miệng đa phương tiện. Đảng, Nhà nước, các cấp ủy, các cấp chính quyền và ban tuyên giáo các cấp cần đầu tư suy nghĩ, đầu tư cơ sở vật chất, kinh phí để phát triển các nền tảng công nghệ và mạng xã hội cho việc đổi mới phương thức tuyên truyền miệng.

Quy chế hoạt động báo cáo viên, tuyên truyền viên của Đảng ban hành kèm theo Quyết định số 973-QĐ/BTGTW, ngày 15/12/2021 của Ban Tuyên giáo Trung ương đã bổ sung quy đinh "ứng dụng công nghệ thông tin để kịp thời cung cấp thông tin, tài liệu cho đội ngũ báo cáo viên". Thực hiện quy định này, từ năm 2021, Ban Tuyên giáo Trung ương đã cho ra mắt ứng dụng (App) "Thông tin tuyên giáo" trên điện thoại di động và dự kiến trong thời gian tới cho ra mắt Trang tin điện tử tổng hợp "baocaovien.vn". Tuy nhiên, các ứng dụng trên đây chỉ mới đưa thông tin cần thiết đến với báo cáo viên các cấp. Để thông tin đến được với tất cả cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân, ban tuyên giáo và báo cáo viên các cấp, nhất là cấp cấp huyện cần sáng tạo nhiều hình thức, đưa thông tin qua các nền tảng xã hội đến các nhóm đối tượng rổng ãi trong xã hội. Đồng thời với việc phát triển các nền tảng công nghệ và mạng xã hội cho việc đổi mới và nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác tuyên truyền miệng; cần tăng cường và đổi mới hoạt động đào tạo, bồi dưỡng báo cáo viên. Sớm đổi mới việc đào tạo, bồi dưỡng năng lực tuyên truyền miệng trực tiếp bằng việc tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực sử dụng công nghệ thông tin và mạng xã hội trong tuyên truyền miệng trực tuyến, hình thành phương thức tuyên truyền miệng đa phương tiện.

2. Cơ chế, chính sách chưa đủ sức thu hút những người có năng khiếu, những báo cáo viên giỏi về công tác tại cơ quan tuyên giáo các cấp

Khi đọc các đánh giá, nhận xét về hoạt động của đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên, thường thấy trong nhiều năm, nhiều lần đều có chung một nhận định: Đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên đông nhưng chưa mạnh. Luận cứ cho nhận xét, đánh giá đó là một số vấn đề về phẩm chất chính trị, về trình độ học vấn, trình độ lý luận chính trị, về năng lực chuyên môn nghiệp vụ... của một bộ phận báo cáo viên, tuyên truyền viên; về sự đánh giá, phân loại xuất sắc, khá, trung bình, yếu kém của người nghe đối với chất lượng bài nói của báo cáo viên. Nhưng nhìn chung khi đánh giá đội ngũ báo cáo viên đông nhưng chưa mạnh còn có một hàm ý: đội ngũ báo cáo viên của ta còn ít báo cáo viên giỏi. Theo dõi các Hội thi Báo cáo viên giỏi toàn quốc do Ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương trước đây, Ban Tuyên giáo Trung ương hiện nay chủ trì tổ chức thì thấy có thực trạng: Thí sinh dự thi trong các Hội thi Báo cáo viên giỏi ở cấp càng cao thì càng ít thí sinh là cán bộ tuyên giáo cấp ủy và càng rất ít thí sinh là cán bộ tuyên giáo tiến sâu và đoạt giải cao trong Hội thi ở cấp cao nhất - cấp toàn quốc; Những thí sinh đoạt giải cao là cán bộ tuyên giáo không phải khi nào cũng được "giữ chân" và được trọng dụng tại các ban tuyên giáo bằng các chính sách ưu đãỉ?! Những thí sính đoạt giải cao không phải là cán bộ tuyên giáo chuyên trách của ban tuyên giáo các cấp không phải khi nào cũng được mời gọi, được "trải thảm đỏ" đến làm việc tại ban tuyên giáo, được trọng dụng khi đầu quân cho cơ quan tuyên giáo; được phát huy đúng sở trường của mình khi được giới thiệu tham gia vào đội ngũ báo cáo viên cấp ủy.

Với quan niệm và cách ứng xử như trên đối với báo cáo viên giỏi, cộng thêm nhiều chính sách khác nữa đối với đội ngũ báo cáo viên nói chung, nên đội ngũ báo cáo viên cấp ủy, từ hàng chục năm nay, vẫn tồn tại một đánh giá chung: "đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên đông nhưng chưa mạnh". Để giải quyết vấn đề này, các cấp ủy, cơ quan quản lý hoạt động của báo cáo viên cần xây dựng, đổi mới, hoàn thiện các cơ chế, chính sách ưu đãi, trọng dụng báo cáo viên giỏi, nhất là những báo cáo viên giỏi, tuổi trẻ, làm việc thành thạo trong môi trường mạng để họ tận tâm, chuyển sang và công tác lâu dài trong ngành tuyên giáo, say mê với hoạt động báo cáo viên trong điều kiện mới.

Ngoài ra, khi tổ chức các Hội thi Báo cáo viên giỏi toàn quốc, cần thiết phải bổ sung, nhấn mạnh một mục đích mới của hội thi - mục đích lựa chọn, tuyển chọn các báo cáo viên giỏi đoạt giải cao cho ngành tuyên giáo và cho việc tăng cường đội ngũ cán bộ tuyên giáo các cấp.

Đành rằng, báo cáo viên làm việc theo chế độ kiêm nhiệm và được cơ cấu theo những tiêu chí nhất định, nhưng báo cáo viên giỏi đồng thời là cán bộ tuyên giáo giỏi thì uy tín và chất lượng, hiệu quả công tác tuyên giáo càng cao.

3.Tính định hướng của thông tin tuyên truyền miệng có xu hướng ngày càng giảm sút

Tính định hướng là thuộc tính của thông tin tuyên truyền miệng, là chức năng vốn có trong hoạt động của báo cáo viên. Đối với cán bộ, đảng viên nước ta, cho dù được đọc, được xem thông tin ở nhiều nguồn khác, nhưng họ vẫn đến và rất cần các buổi nói chuyện của báo cáo viên để được nghe báo cáo viên cung cấp các thông tin chính thức, chính thống. Trong điều kiện bùng nổ thông tin hiện nay, khi mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, tràn lan, nhiều luồng thông tin liên tục xuất hiện mà trong đó thật - giả, đúng - sai, tích cực - lạc hậu, tiến bộ - phản động lẫn lộn. Trước tình hình đó, thông tin càng cần phải được định hướng.Thông tin xã hội càng đa chiều bao nhiêu, công chúng càng được định hướng kịp thời bấy nhiêu để tạo lập sự đồng thuận xã hội, hình thành sự thống nhất giữa ý Đảng và lòng dân. Định hướng thông tin, vì vậy trở thành chức năng quan trọng hàng đầu, trở thành lý do tồn tại và sức mạnh cạnh tranh của tuyên truyền miệng so với các phương tiện truyền thông khác.

Tuy nhiên, hiện nay trong công tác tuyên truyền miệng, định hướng thông tin có xu hướng ngày càng giảm do sự quan tâm của các cấp ủy đảng đối với tuyên truyền miệng cũng bị giảm sút. Sự suy giảm tính định hướng của công tác tuyên truyền miệng còn thể hiện ở chỗ, nhiều cấp ủy, nhất là cấp ủy cấp huyện chưa chú trọng việc tổ chức hội nghị báo cáo viên, hội nghị cung cấp thông tin cho cán bộ, đảng viên định kỳ hàng tháng theo quy định. Có nơi 3 đến 6 tháng, thậm chí 9 tháng mới tổ chức một hội nghị. Nhiều hội nghị báo cáo viên cấp huyện thiếu nội dung định hướng công tác tuyên truyền, chất lượng thông tin thời sự hạn chế. Một số báo cáo viên có biểu hiện né tránh những sự kiện, hiện tượng, vấn đề bức xúc mà dư luận xã hội quan tâm...

Để tăng cường tính định hướng cho thông tin tuyên truyền miệng, báo cáo viên cần: (1) Lựa chọn và thông tin những vấn đề, những sự kiện có tiếng vang lớn, đang thu hút sự quan tâm của cán bộ, đảng viên, Nhân dân, đang tác động mạnh mẽ đến khuynh hướng và cường độ các luồng dư luận; (2) Phản ánh chân thực bản chất sự vật, hiện tượng, vấn đề và phân tích, đánh giá chúng bằng quan điểm lập trường của Đảng, Nhà nước, lợi ích của Nhân dân, giúp cán bộ, đảng viên, Nhân dân nhận thức đúng đắn vấn đề, phân biệt rõ ràng đúng - sai, thật - giả, tích cực – tiêu cực, tiến bộ - phản động; (3) Bày tỏ thái độ ủng hộ cái đúng, cái tiến bộ, tích cực, phê phán cái sai, cái lạc hậu, tiêu cực; kiên quyết đấu tranh chống các quan điểm sai trái, thù địch. Khắc phục tình trạng né tránh những vấn đề bức xúc, nhạy cảm mà dư luận quan tâm, nhất là những vấn đề xuất hiện, diễn ra ở địa phương nơi báo cáo viên công tác.

Ba vấn đề đặt ra trên đây có quan hệ mật thiết với nhau, cho nên giải quyết chúng không phải bằng những giải pháp độc lập, riêng biệt cho từng vấn đề mà cần một hệ thống các giải pháp. Đó là giải pháp nâng cao nhận thức của các cấp ủy đối với vị trí, vai trò, tầm quan trọng của tuyên truyền miệng và hoạt động của báo cáo viên; giải pháp đổi mới nội dung và phương thức tuyên truyền miệng; giải pháp nâng cao năng lực đội ngũ báo cáo viên; giải pháp phát triển các nền tảng công nghệ và mạng xã hội cho việc đổi mới và nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác tuyên truyền miệng trong tình hình mới.

                                                   Nguồn:Cuốn Thông tin báo cáo viên số 9 năm 2022