Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ.
Sau 1 ngày tổ chức khẩn trương khoa học, Hội thảo Văn hóa năm 2022 với chủ đề “Thế chế, Chính sách và Nguồn lực phát triển văn hóa” đã hoàn thành toàn bộ chương trình dự kiến đề ra. Hội thảo thu hút sự quan tâm lớn của dư luận, các cơ quan trong hệ thống chính trị, Nhân dân và cử tri cả nước.
Như chúng ta đã biết, văn hóa có một vị trí, vai trò, ý nghĩa hết sức quan trọng trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước. Đầu năm tới, nước ta sẽ kỷ niệm 80 năm Đề cương Văn hóa Việt Nam. Ngay sau khi nước nhà giành độc lập, xây dựng nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, từ năm 1946 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Trong suốt chiều dài lịch sử, Đảng và Nhà nước ta đều hết sức coi trọng, nhấn mạnh vai trò, vị trí của văn hóa. Gần nhất, Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã xác định phát triển toàn diện con người, xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh và bền vững phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Một trong các đột phá chiến lược trong giai đoạn tới là sẽ hoàn thiện thể chế chính sách, khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc và phát huy giá trị văn hóa sức mạnh con người Việt Nam, tinh thần đoàn kết, tự hào dân tộc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tại Hội nghị toàn quốc về văn hóa vào tháng 11-2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, văn hóa còn thì dân tộc còn.
Đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đặt ra yêu cầu và mục tiêu là phải chấn hưng và phát triển văn hóa. Việc hoàn thiện thể chế, chính sách, khơi thông các nguồn lực để phát triển văn hóa là một trong những giải pháp quan trọng đóng góp vào chấn hưng, phát triển văn hóa xây dựng đất nước; cụ thể hóa, hiện thực hóa mục tiêu chấn hưng và phát triển văn hóa theo đường lối, chủ trương của Đảng ta. Do đó, Hội thảo góp phần tiếp tục thấm nhuần quan điểm, thông suốt tư tưởng và xác định việc phải làm về thể chế, chính sách và nguồn lực để hiện thực hóa mục tiêu, yêu cầu của chấn hưng, phát triển văn hóa để văn hóa xứng đáng ngang hàng chính trị và kinh tế.
Về nội dung, Hội thảo đã đánh giá thực trạng về thể chế, ban hành các chính sách và bảo đảm nguồn lực cho phát triển văn hóa, con người Việt Nam trong giai đoạn vừa qua. Hội thảo nhất trí đánh giá những kết quả rất quan trọng đã đạt được trong công tác xây dựng thể chế, ban hành các chính sách và huy động, quản lý, sử dụng các nguồn lực cho phát triển văn hóa. Khẳng định công tác thể chế hóa các quan điểm, chủ trương của Đảng về văn hóa tiếp tục được quan tâm, đạt được kết quả nổi bật. Thể chế về văn hóa theo quan điểm của Đảng đã được xác lập nhất quán trong hệ thống pháp luật, đã khẳng định sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa là của toàn dân, do Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân là chủ thể sáng tạo và thụ hưởng, đội ngũ trí thức, văn nghệ sỹ giữ vai trò quan trọng. Hệ thống pháp luật đã từng bước thể chế hóa đường lối, chủ trương của Đảng về phát triển văn hóa và con người Việt Nam, phù hợp và ngày càng tiếp cận các thông lệ và chuẩn mực phổ biến trên thế giới, đã có quy định điều chỉnh hầu hết các lĩnh vực, khía cạnh của đời sống văn hóa. Các đạo luật đã được ban hành đều chú trọng giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc. Từng bước khắc phục tình trạng luật khung, luật ống nói chung trong các lĩnh vực, nhất là lĩnh vực văn hóa. Hệ thống thiết chế văn hóa và tổ chức bộ máy quản lý, công tác quản lý Nhà nước trong lĩnh vực này cũng từng bước được kiện toàn, củng cố.
Nhiều chính sách văn hóa được ban hành tác động tích cực, góp phần thúc đẩy sự phát triển các lĩnh vực văn hóa như phát triển con người Việt Nam toàn diện; xây dựng môi trường văn hóa, các lĩnh vực văn hóa, đời sống văn hóa, thiết chế văn hóa; bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa dân tộc, kể cả lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo; khuyến khích sáng tạo trong hoạt động về văn hóa, xây dựng văn hóa trong chính trị và trong kinh tế, xã hội hóa hoạt động văn hóa, phát triển công nghiệp văn hóa, xây dựng, hoàn thiện trị trường văn hóa; khuyến khích sự tham gia lĩnh vực văn hóa của các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là các tầng lớp dễ bị tổn thương; khuyến khích hội nhập quốc tế và chọn lọc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Nguồn nhân lực và các nguồn lực đầu tư cho phát triển văn hóa được đảm bảo tốt hơn. Nguồn nhân lực văn hóa được quan tâm, hệ thống các trường đào tạo về văn hóa ngày càng được đầu tư. Các chính sách hỗ trợ, đãi ngộ đội ngũ văn nghệ sỹ cũng được ban hành và ngày càng được quan tâm hơn, dần đi vào hoàn thiện. Các nguồn lực tài chính cho văn hóa cũng được quan tâm hơn…
Hội thảo đã thẳng thắn chỉ ra các tồn tại, hạn chế; đề cập nhiều vấn đề liên quan đến hoàn thiện thể chế chính sách và bảo đảm nguồn lực.
Về mặt thể chế, chính sách văn hóa và liên quan văn hóa: Thể chế chính sách phải thực sự đáp ứng yêu cầu cho mục tiêu kiến tạo, chấn hưng và phát triển văn hóa, thúc đẩy hội nhập quốc tế sâu rộng về văn hóa. Chúng ta cần quảng bá văn hóa của Việt Nam ra thế giới, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Muốn vậy phải bảo đảm một số yêu cầu căn bản: Tạo hành lang pháp lý, tổ chức và triển khai thuận lợi mọi hoạt động văn hóa trong khuôn khổ pháp luật và dưới sự lãnh đạo của Đảng; phát huy tối đa năng lực sáng tạo, sự đa dạng, năng động của văn hóa, tạo điều kiện hội nhập thị trường văn hóa quốc tế; chú trọng tính đặc thù của văn hóa, bảo đảm phát triển đúng định hướng chính trị tư tưởng của Đảng, bảo đảm tự do sáng tạo trên cơ sở phát huy tính tự giác cao; văn hóa phải là một trong những trụ cột để phát triển bền vững đất nước; phải giải quyết hài hòa các mối quan hệ, giữa bảo tồn và phát triển văn hóa với tăng trưởng kinh tế, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội; mối quan hệ giữa kinh tế của chủ thể với văn hóa của cộng đồng; mối quan hệ giữa yếu tố dân tộc với yếu tố quốc tế; yếu tố truyền thống và hiện đại; yếu tố văn hóa truyền thống với tinh hoa bác học.
Việc hoàn thiện thể chế, chính sách về văn hóa phải được tiến hành một cách đồng bộ và kịp thời. Trước hết là rà soát hệ thống pháp luật còn thiếu, trực tiếp trong các lĩnh vực văn hóa như các diễn giả đã nêu về nghệ thuật biểu diễn, tài trợ, hiến tặng trong lĩnh vực văn hóa, di sản văn hóa, quảng cáo, quyền tác giả, quyền liên quan đến nhu cầu bảo hộ, thực thi quyền trong nước và hội nhập quốc tế. Phải nghiên cứu sửa đổi, bổ sung, khắc phục những bất cập trong chính sách đã ban hành; kịp thời hoàn thiện thể chế hóa Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng về các lĩnh vực văn hóa, giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ, thông tin truyền thông…
Các quan điểm mới cần tiếp tục tập trung thể chế hóa để đáp ứng yêu cầu phát triển văn hóa trong giai đoạn hiện nay. Thứ nhất là cơ chế thị trường trong lĩnh vực văn hóa gắn với nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa. Thứ hai là mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, tiến bộ, công bằng xã hội. Thứ ba, xây dựng văn hóa trong chính trị, kinh tế và kinh tế trong văn hóa. Thứ tư là phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, thị trường văn hóa. Thứ năm là thúc đẩy đổi mới, sáng tạo văn hóa.
Hội thảo cũng nhấn mạnh thể chế có tính Nhà nước về văn hóa phải được đổi mới đồng bộ với quá trình hoàn thiện hệ thống pháp luật theo hướng nâng cao hiệu quả quản lý văn hóa, phù hợp với bối cảnh kinh tế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa, chú trọng vai trò của người dân trong phát triển chuyển đổi văn hóa, nhất là xác lập cơ chế tự quản của cộng đồng xã hội về tổ chức, vận hành, trang bị cơ sở vật chất cho các thiết chế văn hóa, đồng thời tăng cường phân cấp, phân quyền, tạo ra cơ chế khuyến khích sự năng động sáng tạo, chủ động trong quản lý các hoạt động của ngành văn hóa, bảo đảm yêu cầu quản lý toàn diện các ngành, nhất là các ngành công nghiệp văn hóa. Hệ thống quy định về thủ tục hành chính và đầu tư kinh doanh trong lĩnh vực văn hóa cũng cần tiếp tục được hoàn thiện theo hướng đơn giản, minh bạch hơn nữa.
Về chính sách, Hội thảo tập trung vào 9 nhóm chính sách lớn, quan trọng, cần được tập trung nghiên cứu, thể chế hóa để tháo gỡ các điểm nghẽn, tạo sự phát triển đột phá cho phát triển văn hóa.
Thứ nhất, chính sách phát triển con người Việt Nam toàn diện: Con người là trung tâm, là chủ thể, là nguồn lực chủ yếu, là mục tiêu của sự phát triển. Đặc biệt quan tâm chính sách bồi dưỡng thế hệ trẻ, chăm lo đối tượng, lực lượng đặc thù dễ bị tổn thương, đề cao tính tiền phong gương mẫu, văn hóa ứng xử của người lãnh đạo, cán bộ đảng viên.
Thứ hai, chính sách xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh với trọng tâm là xây dựng đời sống văn hóa, phát triển quản lý hệ thống hạ tầng thiết chế và không gian văn hóa đồng bộ, hiện đại với lộ trình khoa học, có trọng tâm trọng điểm, trong đó phấn đấu có công trình văn hóa xứng tầm với kỷ niệm 100 năm thành lập Đảng và 100 năm thành lập nước.
Thứ ba, chính sách nâng cao hiệu quả thông tin, tuyên truyền và giáo dục về văn hóa: Có chính sách đầu tư về phát triển truyền hình và phát thanh trở thành ngành công nghiệp văn hóa mũi nhọn, hình thành các cơ sở giáo dục đào tạo, cơ quan truyền thông mạnh, có năng lực cạnh và ảnh hưởng tầm khu vực, quốc tế.
Thứ tư, chính sách bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc: Trong Hội nghị Văn hóa toàn quốc, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Đây là một loại tài sản vô cùng quý báu do tổ tiên, cha ông ta mấy nghìn năm để lại, không phải nước nào cũng có được và chúng ta phải có trách nhiệm gìn giữ, phát huy”. Tôi đề nghị trong báo cáo tổng thuật cần nhấn mạnh thêm về văn hóa và tài sản của văn hóa. Với chiều dài lịch sử dân tộc, đây chính là sức mạnh mềm của dân tộc Việt Nam. Tài nguyên này của chúng ta vô cùng, vô tận. Trong đó cần hoàn thiện chính sách về ghi danh, bảo quản, tu bổ, phục hồi di sản văn hóa, tăng cường đầu tư cho công tác bảo tồn, phát huy di tích lịch sử văn hóa gắn với phát triển du lịch, công nghiệp văn hóa và các lĩnh vực kinh tế khác.
Thứ năm, chính sách thúc đẩy sự phát triển văn học nghệ thuật: Cần bổ sung chính sách đặc thù cho hoạt động sáng tạo của các ngành nghệ thuật chuyên nghiệp còn thiếu như lĩnh vực sáng tác, quảng bá tác phẩm văn học, nghệ thuật biểu diễn, mỹ thuật, nhiếp ảnh, triển lãm… Bổ sung chính sách mới về hỗ trợ hoạt động tuyên truyền, phổ biến tác phẩm văn học nghệ thuật trên không gian mạng, đào tạo bồi dưỡng phát huy tài năng trong lĩnh vực văn học nghệ thuật, nhất là tài năng trẻ; bảo vệ quyền tác giả và các quyền liên quan; bảo đảm môi trường tự do dân chủ lành mạnh, khoa học, khơi nguồn cảm hứng sáng tạo, phát triển các sản phẩm văn hóa có giá trị cao về nghệ thuật và tư tưởng, phấn đấu có tác phẩm văn học nghệ thuật xứng tầm, hướng đến kỷ niệm 100 năm ngày thành lập Đảng và 100 năm ngày thành lập nước.
Thứ sáu, chính sách phát triển về công nghiệp văn hóa: Cần tập trung nghiên cứu hoàn thiện 4 nhóm chính sách, tạo đột phá trong phát triển bền vững ngành công nghiệp văn hóa gồm: Chính sách chuyển hóa tài nguyên văn hóa thành các sản phẩm dịch vụ văn hóa có khả năng cạnh tranh mạnh trên thị trường; chính sách hợp tác công tư để nâng cao năng lực khai thác kết cấu hạ tầng và phát huy tài chính cho thị trường văn hóa; chính sách khuyến khích bảo hộ nội dung sáng tạo, quyền tác giả, tác quyền liên quan; chính sách ưu đãi, ưu tiên phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, một số các ngành văn hóa chủ lực, có tiềm năng, lợi thế thúc đẩy phát triển các loại hình nghệ thuật đương đại.
Thứ bảy, chính sách đẩy mạnh chuyển đổi số và ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ trong lĩnh vực văn hóa.
Thứ tám, chính sách phát triển nguồn nhân lực văn hóa: Cần coi đây là khâu đột phá trong xây dựng, phát triển văn hóa, con người Việt Nam để hoàn thiện đồng bộ hệ thống chính sách, tạo đột phá phát triển nguồn nhân lực văn học nghệ thuật cả về chất lượng và số lượng là nhiệm vụ đặc biệt quan trọng. Bảo đảm cơ chế chính sách, quyền lợi trong hợp tác đào tạo lĩnh vực văn hóa; bổ sung hoàn thiện chính sách đãi ngộ, tôn vinh một cách xứng đáng cả về vật chất và tinh thần đối với cống hiến thực tế của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, nghệ nhân, cán bộ ngành văn hóa.
Thứ chín, chính sách hội nhập quốc tế và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại.
Về nguồn lực phát triển văn hóa, Hội thảo thống nhất tinh thần chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong Hội nghị Văn hóa toàn quốc, là phải tăng đầu tư nhà nước, cả kinh phí thường xuyên và kinh phí sự nghiệp và chi phí đầu tư, kể cả các khung dự toán và các nguồn lực. Tôi mong muốn, phấn đấu mức chi đạt từ 1,8 đến 2% tổng chi thực tế của Nhà nước cả Trung ương và địa phương đối với lĩnh vực rất quan trọng này.
Trên cơ sở các đề xuất về 9 nhóm chính sách, Hội thảo đã đưa ra 7 kiến nghị cần làm với sự đồng thuận, thống nhất cao:
Một là, sớm xây dựng Chương trình mục tiêu Quốc gia về phát triển văn hóa, tập trung vào 9 nhóm chính sách và thể chế. Chính phủ, các cơ quan của Quốc hội cố gắng nghiên cứu xây dựng Chương trình mục tiêu phát triển kinh tế- xã hội của đồng bào dân tộc miền núi để đề xuất thông qua thời gian tới.
Hai là, tiếp tục rà soát nội dung về văn hóa trong các Chương trình mục tiêu Quốc gia. Cần rà soát, điều chỉnh những nội hàm văn hóa, vấn đề văn hóa trong các Chương trình mục tiêu Quốc gia như xây dựng nông thôn mới, phát triển kinh tế - xã hội đồng bào dân tộc thiếu số và miền núi... Đề nghị cơ quan giám sát cố gắng rà soát, bổ sung và có những điều chỉnh phù hợp, đạt kết quả tốt hơn.
Ba là, tập trung triển khai có hiệu quả chiến lược, chương trình, đề án về xây dựng văn hóa công sở, văn hóa học đường, văn hóa doanh nghiệp, ngoại giao văn hóa...
Bốn là, có kế hoạch, chương trình cụ thể để đầu tư công trình văn hóa mang tính biểu tượng quốc gia và thời đại Hồ Chí Minh, phát triển các sản phẩm văn hóa có giá trị cao về nghệ thuật và tư tưởng, phấn đấu có các tác phẩm văn học nghệ thuật xứng tầm để kỷ niệm 100 năm ngày thành lập Đảng và 100 năm ngày thành lập nước.
Năm là, có cơ chế tự chủ, đổi mới cơ chế hoạt động, nhất là cơ chế tự chủ của các đơn vị sự nghiệp công lập, thuộc lĩnh vực văn hóa để thu hút, sử dụng nguồn lực hiệu quả hơn.
Sáu là, đẩy mạnh thu hút đầu tư cho phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, xây dựng chuỗi sản phẩm du lịch, sản phẩm văn hóa mang bản sắc văn hóa Việt Nam.
Bảy là, chú trọng các cơ chế chính sách phát huy, tạo điều kiện, khuyến khích năng lực sáng tạo của các chủ thể văn hóa.