Sau thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (năm 1954), Đảng ta chủ trương thực hiện đồng thời hai nhiệm vụ chiến lược: Tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc và cách mạng dân chủ nhân dân ở miền Nam. Trong đó, cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc không chỉ có mục tiêu xây dựng đời sống ấm no, hạnh phúc cho đồng bào ta ở miền Bắc mà còn nhằm xây dựng, củng cố căn cứ địa hậu phương chung của cả nước để tiến hành giải phóng miền Nam. Thực hiện chủ trương, đường lối lãnh đạo của Đảng, nhân dân trong tỉnh nhanh chóng hàn gắn vết thương chiến tranh, khôi phục sản xuất nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và công nghiệp, ổn định đời sống nhân dân. Phong trào cải cách ruộng đất, thực hiện khẩu hiệu “người cày có ruộng” gắn với các phong trào thi đua yêu nước được nhân dân tích cực hưởng ứng nhằm nâng cao giác ngộ cách mạng xã hội chủ nghĩa, ý thức làm chủ tập thể, tinh thần vượt khó, hăng say lao động.
Phát huy truyền thống văn hiến, cách mạng của quê hương, trong thời kỳ chống Mỹ, cứu nước, các phong trào thi đua “tay cày tay súng”, “tay búa tay súng”, “ba đảm đang”, “ba sẵn sàng”, “mỗi người làm việc bằng hai vì miền Nam ruột thịt”, “5 tấn thóc trên 1 ha gieo trồng”, “Nghìn việc tốt”, “5 điều Bác Hồ dạy”… đã trở thành phong trào quần chúng sôi nổi, rộng khắp, mang lại thành quả cao trên mọi lĩnh vực sản xuất, chiến đấu, góp phần đánh thắng chiến tranh phá hoại bằng không quân, hải quân của đế quốc Mỹ ở miền Bắc, tăng cường chi viện nhân lực, vật lực, tài lực cho sự nghiệp đánh thắng giặc Mỹ, giải phóng miền Nam.
Trong các phong trào thi đua vừa sản xuất, vừa chiến đấu, đã xuất hiện nhiều anh hùng, chiến sĩ thi đua, các tổ, đội lao động xã hội chủ nghĩa. Tính đến năm 1969, toàn tỉnh có hai người được tặng danh hiệu anh hùng, 3.661 người được công nhận là chiến sĩ thi đua, 524 đơn vị được công nhận là tổ, đội lao động xã hội chủ nghĩa. Những năm 1965-1975, toàn tỉnh Hà Bắc (cũ) đã tuyển quân chi viện cho tiền tuyến 12.889 chiến sĩ, chiếm 10,48% dân số, trong đó Bắc Ninh có 4.955 chiến sĩ. Suốt 10 năm liền, mỗi năm 2 đợt, có năm 3-4 đợt tuyển quân, Hà Bắc đều thực hiện vượt chỉ tiêu, với quyết tâm “quân không thiếu một người”.
Thanh niên xung phong vận chuyển hàng hóa, vũ khí chi viện cho chiến trường miền Nam (Ảnh tư liệu).
Vừa sản xuất, vừa dũng cảm chiến đấu chống chiến tranh phá hoại miền Bắc của giặc Mỹ, đã xuất hiện nhiều tấm gương điển hình của các đơn vị, cá nhân trong lực lượng vũ trang nhân dân toàn tỉnh. Đó là những tấm gương chiến đấu gan dạ, anh dũng của đơn vị nữ dân quân xã Hoà Long (Yên Phong), 12 nữ dân quân xã Cổ Mễ (thị xã Bắc Ninh), đơn vị dân quân trực chiến máy bay tại cầu Đáp Cầu, dưới tầm bom đạn địch vẫn luôn sát cánh chiến đấu cùng bộ đội, giữ vững trận địa. Trên khắp các chiến trường cả nước, nhiều chiến sĩ là con em nhân dân tỉnh Bắc Ninh đã nêu cao chủ nghĩa anh hùng cách mạng chiến đấu kiên cường, bất khuất và lập nhiều chiến công xuất sắc được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân như: Hoàng Đăng Miện (Xuân Lai) và Nguyễn Như Hoạt (An Thịnh) ở huyện Gia Bình, Nguyễn Văn Giai (Song Liễu) huyện Thuận Thành, Đỗ Văn Ninh (phường Ninh Xá) và Đào Xuân Tiến (Phong Khê) ở thành phố Bắc Ninh, Phạm Văn Trà (Phù Lãng) ở thị xã Quế Võ... Các đơn vị bộ đội của tỉnh như: Tiểu đoàn Nguyễn Văn Cừ, Trung đoàn Ngô Gia Tự cũng được Nhà nước phong tặng danh hiệu Đơn vị Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.
Trong 8 năm 1965-1972, toàn tỉnh huy động 468.764 ngày công làm trận địa pháo, 301.504 ngày công san lấp hố bom, 495.978 ngày công trong công tác đảm bảo giao thông; làm và sửa chữa đường giao thông với 2.109.120 m3 đất đá, chuyển tải 1.603.585 tấn hàng hoá. Tính từ tháng 10-1965 đến tháng 12-1972, toàn tỉnh bắn hạ 162 máy bay, bắt gọn 59 giặc lái Mỹ, tiêu diệt 20 tên địch.
Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Bắc Ninh cùng với cả nước bước vào thời kỳ đổi mới, phát triển. Nhân lên thành quả của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh Bắc Ninh tiếp tục phát huy tinh thần đoàn kết, dân chủ, sáng tạo quyết tâm thực hiện có hiệu quả Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XX, xây dựng tỉnh Bắc Ninh giàu đẹp, văn minh.